Genel Seçimlere Doğru – Av. Özgün Şimşek

Bu yazının amacı hiçbir siyasi parti ayrımı yapmaksızın, seçim sonuçları ile anket firmaları tarafından yapılan araştırma sonuçlarına genel bir bakış sonrası yazarın görüşlerine de yer veren bir değerlendirme yapmaktır.  Bu değerlendirmeyi sağlıklı yapabilmek için 2018 yılında yapılan genel seçimler öncesi anket firmalarının kamuoyu ile paylaştıkları anket verileri ile yapılan genel seçimde ortaya çıkan sonuçlara bakmakta fayda bulmaktayız.

2018 Genel Seçimlerine Hangi Ortamda Gidildi ?  

• 15 Temmuz 2016 tarihinde yapılan askeri darbe girişiminin ardından OLAĞANÜSTÜ HAL ilan edildi.
• OHAL altında 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandum ile ülkenin yönetim şekli PARTİLİ CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ (BAŞKANLIK SİSTEMİ) olarak değiştirildi.
• OHAL devem ederken 16.03.2018 tarihinde 26 maddelik “Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” yürürlüğe girdi, partilerin milletvekili seçimlerine İTTİFAK yaparak katılmalarının önü açıldı.
• 03 Kasım 2019 tarihinde yapılması gereken genel seçimler, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin 04.2018 tarihinde yaptığı grup toplantısında erken seçimin gerekli olduğunu belirtmesi üzerine, aynı gün OHAL süresi önerilen erken seçim tarihini de kapsayacak şekilde 3 ay uzatıldı ve 20.04.2018 tarihinde erken seçim önerisi TBMM tarafından kabul edildi.
• Seçimlerin ve demokrasinin sekteye uğramaması adına İYİ Partinin seçime katılabilmesi için 15 milletvekili CHP Genel Başkanı Kemal KILIÇDAROĞLU’ nun talimatı ile partisinden istifa ederek İYİ Partiye geçti. 5 Milletvekili bulunan İYİ Parti, CHP den gelen milletvekilleriyle birlikte TBMM de grup kurarak Siyasi Partiler Yasasının 36. Maddesinin gereğini yerine getirdi ve seçimlere katılmaya hak kazandı.

2018 Genel Seçimlerinden Önce Yapılan Anketler Ne Diyordu ?

 İttifaklar belli olduktan sonra ittifak bazlı yapılan anketler

• AKP %6,94 oranında oy ve 22 milletvekili kaybına uğramıştır.
• CHP %2,67 oranında oy kaybına uğradığı halde milletvekili sayısını 12 artırmıştır.
• HDP oyunu %0,94 oranında artırmış, +8 milletvekilliği kazanmıştır.
• MHP %0,80 oranında oy kaybına uğradığı halde milletvekili sayısını 9 artırmıştır.
• İYİ Part ilk kez girdiği seçimlerde 9,96 oy alarak tek başına girseydi baraj atında kalacağı seçimlere ittifak ile girerek 43 milletvekilliği kazanmıştır.
• Anket firmalarının 2018 Genel Seçimleri için yaptıkları anketlerde özellikle İYİ Parti ve MHP oylarında tolere edilebilir +-2 puandan fazla yanıldıkları görülmektedir.
• Bu veriler ışığı altında; ülkemizde faaliyet gösteren anket firmalarının seçim sonuçlarını tahminde çokta başarılı olduklarını söylemek ne yazık ki iyimser bir değerlendirme olacaktır.
• Ülkemizde faaliyet gösteren anket firmaları yanılgılarının nedenlerini araştırıp ulaştıkları sonuçları kamuoyu ile paylaşmış değillerdir.
• Anket firmalarının yanılgılarının olası nedenleri üzerinde bir başka yazı ile durulmaya çalışılacaktır.

2023 Genel Seçimleri İçin Yapılan Son Anketlerde Partilerin Olası Alabilecekleri Oylar Aşağıda Yer Alan Tablodaki Gibi Kamuoyu İle Paylaşılmıştır ( Temmuz- Ağustos – Eylül)

Temmuz – Ağustos – Eylül 2022 aylarında yapılan anketlere göre partilerin en düşük ve en yüksek oyları ve anket firmalarının tamamında gösterilen oy yüzdelerinin 3 aylık ağırlıklı ortalamaları

• Anket firmalarının son üç ayda yaptıkları anketleri birlikte değerlendirdiğimizde 15 Eylül 2022 itibariyle seçim yapılsa partilerin alabilecekleri oylarının aşağıdaki gibi olabileceğini söylemek mümkündür.
• Bu değerlendirmede de hata payının +-2 puan olabileceğini kabul etmek yerinde olacaktır.
• Bu sonuçlar ilerleyen günlerde aşağıda sıralanmış etkenlere göre değişkenlik gösterebilecektir. Bu nedenle seçimlerden önce partilerin alabilecekleri olası oylar ile ilgili değerlendirmeler güncellenecektir.

Tablodan da görüldüğü üzere;

*  2018 Genel Seçimlerinden bu yana en çok oy kaybeden parti %11,38 oran ile AKP’dir, bu partiyi %3,90 lık oy kaybı ile MHP takip etmektedir. AKP özellikle büyükşehirlerde oransal olarak büyük oy kaybına uğramaktadır.

* Oyunu en çok artıran parti %4,40 ile CHP’dir, hemen ardından %4,36 artış ile İYİ Parti gelmektedir.

* Cumhur İttifakının yaklaşık oy oranının %39 civarında olduğu, bu oy oranı ile meclis çoğunluğunu kaybedeceği görülmektedir.

* Millet İttifakının oy oranının ise %43 civarında olduğu görülmektedir. (Deva Partisi ile Gelecek Partisi Millet ittifakı içerisinde değerlendirilmemiştir. Altılı masada yer alan bu partilerin yapılacak genel seçimde ittifak içinde yer alıp almayacakları henüz belli değildir ve toplam %4 civarında oy oranına sahip oldukları görülmektedir.)

* HDP nin oy kaybına uğramasına rağmen kurulan 3. ittifak ile meclise gireceği görülmektedir. HDP nin mecliste elde edeceği milletvekilleri ile oylamalarda kilit parti olacağı görülmektedir.

ÜLKENİN EN ÖNEMLİ SORUNLARI NELERDİR

THEMİS firması tarafından 1731 katılımcı ile yapılan araştırma sonucuna göre;

Partilerdeki Genel Görünüm:

AKP                 :

* 20 yılı aşkındır iktidarda bulunan parti hala birincilik iddiası ile hatta ittifak ortakları ile birlikte mecliste çoğunluğu alma iddiası ile seçim kampanyası yürütmektedir.

* AKP, Türkiye’nin değişen sosyal yapısına göre siyaset anlayışını güncelleyebilmekte, bir taraftan, seçmenin taban eğilimlerini saptayarak onların siyasetten beklentisine göre siyasal söylemlerini dönüştürürken, diğer taraftan toplumsal dönüşümün seyrini de yönetmekte, yönlendirmektedir.

* 2002 Genel Seçimlerine; siyasi ve ekonomik krizleri seçim sonrasında kendilerinin çözeceği, siyaset kurumu ile toplum arasındaki güveni yeniden inşaa edeceği, siyasi istikrarı sağlayacağı söylemi ile yarattığı beklentileri oya çevirerek seçimlerden galip çıkan AKP,

* 2007 Genel Seçimlerine ise, vesayetçi siyaset anlayışına son vereceği, halkın iktidarını güçlendireceği, bu nedenle güçlü bir desteğe ihtiyacı olduğu söylemi ile yarattığı beklentiyi oya dönüştürmüş ve seçimlerden galip olarak çıkmıştır.

* 2011 Genel seçimlerine, yeni bir anayasa vaadi,  2023 hedefiyle yeni Türkiye’nin inşaasına devam edecekleri, yapısal değişiklikleri ve demokratik kazanımları kalıcı hale getirecekleri söylemi ile seçmenden oy isteyen AKP yine seçimlerden galip çıkmıştır.

* AKP iktidarda olduğu sürede, toplumun gelir ve yaşam standardı düşük kesimlerine sosyal yardımları genişleterek ve bir sisteme bağlayarak kalıcı hale getirmiştir.

* AKP nin diğer tüm partilere oranla inandırıcılığı halen devam etmektedir.

* AKP de dağılan kopan oyların bir kısmını seçim sürecinde konsolide etmeyi başarabilen bir genel başkan bulunmaktadır.

* 2018 Genel Seçimlerinden bu yana en fazla oy kaybeden partidir, Oylarındaki düşüşü durdurabilmek için sürekli yeni politikalar geliştiren bir partidir.

* Parti kadroları seçim umudunu genel başkanları Erdoğan’ın yapacağı seçim çalışmalarına bağlamış bulunmaktadırlar.

* Bir kısım parti kadrolarıyla  partili gibi davranan bir kısım bürokratların ülke dışına gitmek üzere hazırlıklar yaptığı haberlerde yer almaktadır.

CHP               :

* 99 yıllık geçmişe sahip tek partidir.

* Çok partili hayata geçilmesinden bu yana CHP geleneği tek başına iktidar olamamıştır.

* Kılıçdaroğlu’ nun genel başkanlığa gelişi ile birlikte CHP, sadece AKP karşıtlığı üzerine siyaset yaptı, CHP’nin geleneksel siyaset anlayışının dayandığı ulusalcı-Kemalist düşünce bile bu dönemde tam olarak savunulamadı.

* AKP ile giriştiği 2002 sonrası seçimlerde %20 – %26 arasında gidip gelen oylar aldı.

* 2018 Genel Seçimlerinde 25 ilde milletvekili çıkartamadı. Bu illerin neredeyse tamamı Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yer almaktadır. Bu bölgelerde CHP 4. parti olabildi. CHP’nin popülist söylemi karşılık bulmadı.

* CHP kadrolarının inandırıcılık sorunu halen devam etmektedir.

* Kılıçdaroğlu’ nun son dönem de yaptıkları ve söyledikleri ile toplumda CHP ye bir yönelim başlattığı, özellikle genç seçmen kitlesinde oylarını diğer partilere oranla çok artırdığı görülmektedir.

MHP               :

* 2018 genel seçim sürecinde, “Türkiye’nin kritik bir eşikten geçtiği ve devletin bekası için yerli ve milli politikaların uygulanmasının elzem olduğunu söyleyen MHP bu seçimlerde de aynı vurguyu yapmaya devam etmektedir.

* İçeriden ve dışarıdan Türkiye’ye yönelik saldırıların bertaraf edilmesi ve güçlü bir yönetimin iş başında olması gerekçeleri üzerinden AKP ye verdiği desteği kararlılıkla devam ettirmektedir.

* 2018 seçimlerinde Milliyetçi seçmenin yoğun olduğu Aydın, Denizli, Manisa, Afyon, Burdur, Isparta, Uşak, Antalya, Mersin, Karaman, Adana ve Osmaniye’ de  MHP’nin oylarından İYİ Partiye ciddi oranda kayma olmuştur.

* 2018 seçimlerinde Kürt seçmenin yoğun olduğu Batman, Bitlis, Hakkari, Iğdır, Mardin, Muş, Siirt, Şırnak, Tunceli, Van, Ağrı ve Şanlıurfa olmak üzere 12 ilde oylarını önemli ölçüde artırmıştır.

* 2018 seçimlerinde oylarının önemli bir bölümünü İYİ partiye kaptıran MHP, bu kaybın büyük bir kısmını AKP den gelen oylar ile kapatmıştır.

* MHP’nin bu seçimlerde oyunu koruyamayacağı ve AKP ile birlikte oyu en çok düşen 2. parti olacağı görülmektedir.

HDP               :

* 2015 seçimlerine Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçilmesini önlemek ve AKP’nin mecliste çoğunluğu kaybetmesini sağlamak üzerine oluşturduğu söylemler ile gitmiş, HDP’ nin barajı geçmesinin önemli olduğunu söyleyen muhalefet partilerinden gelen bir kısım oylarla meclise girmiştir. 2018 seçimlerinde özellikle CHP’den oy kaymasının yaşandığı görülmüştür.

* 2018 seçimlerinde İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük illerde oylarını artırmıştır.

* PKK ile arasına net bir mesafe koyamayan, özellikle AKP’nin, PKK’nın meclisteki temsilcisi söylemine net tavır alamayan, HDP’nin bir miktar oy kaybına uğrayacağını söylemek mümkündür.

İYİ PARTİ     :

* 2018 seçimlerinde daha çok Ege ve Akdeniz bölgesinden yüksek oranda oy aldı. En düşük oyu Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinden aldı.

* Anketlerde yüksek oy oranında gösterilmesine rağmen seçimlerde %9,96 oy alarak ittifak sayesinde meclise girdi.

* Teşkilattan sorumlu genel başkan yardımcısı siyasi işler başkanı olarak görevlendirildi ve teşkilat tamamiyle Meral AKŞENER’ e bağlanarak seçim çalışmalarına devam ediyor.

* Parti Genel Başkanı, parti kadrolarından daha fazla kamuoyunda karşılık bulur hale geldi, partiyi sürükler hale geldi.

* Şimdi seçim olsa MHP ve AKP den gelecek oylarla oyunu en çok artıran 2. parti komunda olduğunu söylemek mümkündür.

DEVA PARTİSİ       :

* Yeni kurulan bu partinin doğu ve Güneydoğu Bölgesindeki muhafazakar Kürt seçmenlerden diğer bölgelere oranla daha fazla ilgi gördüğü görülmektedir.

* AKP den kopan muhafazakar seçmenin ilk tercihi olduğu görülmektedir.

* Beklenen rüzgarı yakalayamadığı, partinin özellikle eski AKP liler tarafından yönetiliyor olmasının parti içinde sıkıntı yarattığı, kuruluşunda yer alan bir kısım liberal görüşlü sağ siyasetçinin partiden ayrıldığı, örgüt yapısını tam olarak oturtamadığı, merkezden uzak muhafazakar bir çizgide kaldığı görülmektedir.

* Bu haliyle partinin AKP den hoşnut olmayan ve AKP den ümidini kesmiş bir kısım muhafazakar seçmenin oyunu alabileceğini, yeni bir hikaye yazmadığı sürece bu oranında 2-3 lerde kalacağını söylemek mümkündür.

* Partinin halen kamuoyunda bilinirliği/tanınırlığı %30 civarındadır.

Sonuçları Etkileyebilecek Etkenler/Enstrümanlar:

* DİN  : Ülkemizde dini değerler kullanılarak kısa süre içerisinde olumlu sonuç alabilmek mümkündür. Dini en etkili kullanan partinin, tarikatlarında yuvalandığı, devletin tüm olanaklarını bunların kullanımına açmış olan AKP olduğunu kabul etmek gerekir. Uzunca yıllardır dini duyguların yönlendirilmesi ile aldığı oyların önemli bir bölümünü konsolide etmiş olan AKP’nin, kendisinden koptuğunu düşündüğü oyları tekrar elde etmek için dini hassasiyetler üzerinden geliştireceği politikaları etkili biçimde kullanacağını ve buradan bir miktarda olsa oylarını artırabileceğini ifade etmek isterim. AKP den kopan muhafazakar oyların bir kısmı halen kararsız seçmen kitleri içerisinde yer alırken, bir kısmının(özellikle muhafazakar Kürt seçmenin bir kısmının) DEVA’ ya, bir kısım muhafazakar seçmenin ise GP ye gittiği görülmektedir. Her ne kadar CHP ve İYİ Parti’de de dini duyguları yönlendirme ve yönetme gayreti  var ise de; AKP den ayrılan muhafazakar seçmenlerden bu iki partiye çok düşük düzeyde geçişgenlik olduğu görülmektedir. (Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci seçimle ilgili açıklamalarında, “Seçimlerin hepsi kritikti, bunların hepsi önemliydi ama bu seçim çok daha önemli. Hepimiz öbür dünyaya gideceğiz. O tarafa gittiğimizde soracaklar. İnsanlık adına bu memleketin, milletin değil, tüm mazlum milletlerin selameti adına atmanız gereken hangi adımı attınız? Hamdolsun bunun verilecek cevabı var” dedi. AKP Sivas Milletvekili İsmet YILMAZ; AKP’ye oy veren cennetin anahtarını alır” dedi)

* MİLLİYETÇİLİK    : Ülkemizde kısa sürede sonuç alınabilecek en güçlü ikinci enstrüman ise milliyetçilik duygularıdır. Bunun en iyi örnekleri 7 Haziran seçimleri ile 1 Kasım seçimleri arasındaki 5 aylık sürede yaşanmıştır. Bu kadar kısa süre içerisinde AKP bu enstrümanında yer aldığı bir dizi etkili yöntem uygulayarak oylarını %40,9 dan %49,5 çıkartabilmiştir. AKP bu süreçte yine milli duygulara dokunacak bir kaç eylemi hayata geçirecektir diye düşünmekteyim.

* VAATLER              : Türk Eğitim Derneği’nin düşünce kuruluşu TEDMEM; Türkiye genelinde seçmenlerin %45 şinin, 18-24 yaş arası genç seçmenin ise %57 sinin kullandıkları oy ile seçim vaadleri arasında bağlantı olduğunu, gençlerin %67 sinin eğitimi düzelteceğine inandığı siyasetçi için oyunu değiştirebileceğini söylediğini yaptığı bir araştırma sonucu olarak kamuoyu ile paylaşmıştır. Yine aynı konuda bir araştırma yapan KONDA: seçim vaadleri ile oy tercihini değiştirmeye en yakın grubun öğrendiler olduğunu, 10 öğrenciden 7 sinin oy tercihini seçim vaadiyle değiştirebileceğini, beyaz yaka çalışanlarda bu oranın %48, işçi, esnaf, çiftçide %40, emekçilerde %35, işsizlerde %50, çalışmayan kadınlarda ise %41 olduğunu kamuoyu ile paylaşmıştır.

– Ücretlerin iyileştirilmesi vaadi: Bir yılda iki kez asgari ücreti artıran AKP ön almış bulunmaktadır.

– Sosyal konut vaadi: TOKİ aracılığıyla çok düşük maliyet ile konut ve arsa üretilmek üzere harekete geçen AKP ön almış bulunmaktadır. Ancak üniversite öğrencilerinin yurt sorununa çözüm üretmeyen AKP genç seçmenlerde oy kaybı yaşayacaktır.

– EYT: Aralık ayında EYT liler için bir düzenleme yapılmak üzere harekete geçildi. EYT liler bakımından uzun zamandır çağrı yapan CHP de, düzenlemeyi yaparsa AKP de seçmende karşılık bulacaktır.

– Diğer vaadler: Bağımsız yargı, adil yargılanma, eğitim, sağlık, pahalılık, enflasyonun düşürülmesi vs.

* KADINLAR : Kadın seçmen sayısı %50,7, erkek seçmen sayısı %49,3 tür. Yaşar Üniversitesi Öğretim Görevlisi Dr.Uğur ORAL’ın 958 kadın seçmen ile gerçekleştirdiği bir araştırmaya göre; Kadınların seçimlere katılma oranı Türkiye genelinde seçime katıla oranının üzerindedir.   Bu oranlardan da anlaşılacağı üzere kadın seçmenin seçim sonuçlarına etkisi erkeklerden daha fazladır.  Kadın seçmenlerin %46 sı seçim sistemine güvenmiyor, %25 i ise vereceği oyun bir şey değiştirmeyeceğini düşünüyor. Araştırmaya katılan kadınların %77 si şimdiye kadar hiç bir partiye üye olmamışlar, hiç bir siyasi partiye üye olmayanların %56 sı ise kendilerini ifade edecek bir siyasi parti olmadığını belirtmişlerdir. Araştırmaya katılan kadınların %46 sı ise sivil toplum örgütlerine üye olduğunu söylemiş. Araştırmaya katılan kadınların %69 u partilen programlarına ve seçim vaadlerine bakarak oyunu belirlediğini, %13 ü lidere, %10 u aday listesine, %4 ü kamuoyunda hakim ola genel kanıya, %4 ü ailesinin genel siyasi eğilimine göre oy kullandığını söylemiştir. AKP, İstanbul Sözleşmesi’nden çıkarak kadın seçmen nezdinde oy kaybına uğramıştır.

* DİNDAR SEÇMEN : TEAM tarafından Kürtler, Aleviler ve dini inancı olmayanların dahil edilmediği bir araştırmada; dindar seçmenin başta baş örtüsü olmak üzere kazanımlarını kaybedeceği endişesi yaşadığı, muhalefetin sosyal destekleri küçümsediği ve hafife aldığı duygusunun hakim olduğu, bu yardımların gereksiz görüleceği veya kimliklerinden dolayı kesileceği endişesinin olduğu, muhalefetin yönetim kapasitesine güven duyulmadığı, hizmet ve büyüme anlayışından uzaklaşılacağı endişesi içinde oldukları belirlenmiştir. Dindar kesimin en önemli haber kaynakları arasında Sosyal medya önde olmakla birlikte, sonuçlara göre dindarlar en çok TRT ve A Haber izliyor, Fox TV de ilgi göstermeye başladıkları bir kanal.

* GENÇ SEÇMEN   : 2018 Genel seçimlerinde yaşı tutmadığı için oy kullanamayan seçmenlerin toplam seçmen içindeki oranı %3,8 dir. Bu gençlerdeki eğilim; AKP:%24, CHP:%33,5, İYİ P:%4,1, HDP:%3,9, MHP:%6,5, DEVA:%2,7, Diğer:%0,9, kararsız:%8,9, Protesto eden:%7,9, cevap yok: %7,5 olarak tespit edilmiştir. (Politik yol)

* BASIN & SOSYAL MEDYA : Algı yönetiminde en güçlü enstrümanın basın ve sosyal medya olduğu bilinmektedir. iktidarın, bu alanda faal olan özgür basın ve sosyal medya üzerindeki baskılarının şiddetini artıracağı, ücretli sosyal medya kullanıcıları aracılığıyla sosyal medyada daha etkili olmaya çalışacağı, yasal düzenlemelerle sosyal medyayı baskılamaya çalışacağı düşünülmektedir.

* SEÇİM YASASI    : AKP tarafından meclisten geçirilen seçim yasası ile seçime gidilmesi halinde AKP’nin daha önceki seçim yasası ile seçime gidilmesi durumunda aynı oy ile çıkartacağı milletvekili sayısını 20-23 arasında artıracağı yapılan çalışmalarda görülmektedir. Küçük partilerin bu seçim yasası ile kendi listeleriyle seçime girmesinin önüne geçildiği de görülmektedir. Bu seçim yasasının olası sonuçlarının halen 6 lı masa tarafından değerlendirilmediği ve nasıl bir yol izleneceği konusunda mutabakata varmadığı görülmektedir. Bu nedenle erken seçim Nisan 2023 ten önce olmayacaktır diye düşünüyorum.

* SANDIK GÜVENLİĞİ      : 200 bine yakın sandıkta 3 milyon kişi görevlendireceğini söyleyen AKP’nin sandıkların tamamında görevlendirme yapamayan Millet İttifakı partilerinin bu eksikliğinden faydalanacağı düşünülmektedir. ( 30 Mart 2014 yerel seçimlerinde ilginç biçimde İstanbul’da oy kullanılan sandıklardan 26 sında CHP ye sıfır oy çıktığı, 2208 nolu sandıkta 38 fazladan oy kullanıldığı, 38 sandıkta %100 ün üzerinde oy kullanıldığı görülmüştür. Aynı seçimlerde Dicle Haber Ajansının haberine göre Bitlis’in Tatvan ilçesinde 1009 nolu sandıkta, aprti müşahitleri AKP’ye mühür basılmış toplu oy pusulaları ele geçirdi)

* VATANDAŞLIK VERİLEN YABANCILAR     : Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit ÖZDAĞ 22.06.2022 tarihinde basına verdiği demeçte; vatandaşlık verilen Suriyeli sayısının 900 bini geçtiğini, bunun dışında çeşitli ülkelerden de 258 bin kişiye vatandaşlık verildiğini ifade etti. Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü; toplam 363 bin 179 kişinin Türk Vatandaşlığına hak kazandığını açıkladı (21.08.2022) Vatandaşlık alan yabancıların seçim sonuçlarına etkisi olacağı görülmektedir.

* ADAY LİSTELERİ : Toplumda bilinirliği ve inanırlığı olan, yerelde tanınan- itibar sahibi olan, potansiyel seçmen kitlesi bulunan adaylar seçmenin tercihinde nazara alınmaktadır.

Bu listeyi biraz daha uzatmak mümkündür, burada verilmek istenen mesaj seçmenlerin önemli bir kesiminin tercihlerini kullanırken takım tutar gibi parti tutmadığı, tercihlerini değiştirebildiğidir. Bu nedenle seçime kadar iyi bir seçim programı yapıp insanlara dokunan, onların duygularını yönlendirebilen partiler,  estirecekleri rüzgar ile son düzlükte halen kararsız olan seçmeni de kendi saflarına katabileceklerdir. Seçim hiç bir parti/ittifak için çantada keklik olarak görülmemelidir.