5G’nin Getirdiği Fırsatları Değerlendirebilecek miyiz? – Halil Yalçın

Diğer ülkelerde yaygın kullanım alanı bulunan  Sanal Mobil Şebeke Hizmeti (SMŞH) pazarına bakıldığında, Telekom işletmecileri açısından SMŞH’nin çok önemli bir faaliyet alanı olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. Dünyada yaklaşık 1500 SMŞH veren işletmeci bulunmakta ve  bu rakamın 2025 yılında 2000’ne ulaşması beklenmektedir[1]. SMŞH veren işletmecilerin yaklaşık 250 milyon abonesi bulunmaktadır. SMŞH veren işletmeciler, Avrupa’da, özellikle Almanya ve İngiltere pazarlarında toplam 100 milyon aboneye ulaşmışlardır. IoT (nesnelerin interneti) odaklı abonelerin eklenmesiyle bu abone sayısını çok daha arttıracağı açıktır. Önümüzdeki yıllarda, küresel SMŞH’leri pazarının %7,9’luk bir yıllık bileşik büyüme oranı (CAGR)’na sahip olacağı tahmin edilmektedir[2].

Ülkemizde ise 2009 yılının Haziran ayından  bugüne kadar  150 civarında firma yetkilendirme almış olmasına rağmen, SMŞH pazarına ilişkin düzenlemelerin objektif kriterlerle yapılamaması ve mevcut mobil işletmecilerinin de pazara yeni işletmecilerin  girmesini istemediklerinden dolayı olsa gerek, bugün ancak toplam 54 işletmeci SMŞH vermek için yetkilendirilme sahibi olup  93 işletmecinin de yetkilendirilmesi iptal edilmiştir[3]. Yani ehliyetiniz var ancak araba kullanmanız sürekli başka kurallarla engelleniyor. Bu 93 şirketin bir kısmının Bilgi Teknolojileri Kurumu’nun (BTK) yetkilendirme vermesine rağmen ilave şartları yerine getirememesinin yanısıra bu alanda hizmet verme istekleri kırılmış ve beklemelerine rağmen bir arpa boyu yol alınamaması nedeniyle vazgeçtikleri de bir vakıadır. Her geçen gün küresel pazarda büyüme eğilimi gösteren SMŞH, ülkemizde ilk yetkilendirilmenin verildiği tarihten bugüne geçen 12 yılda hâlâ tam manasıyla mevcut değildir. Bugüne kadar, SMŞH vermek isteyen işletmecilere yetkilendirme verilmesi dışında, SMŞH pazarının oluşması için bir şey yapıldığını söylemek pek mümkün değildir.

5G ile birlikte, dünyada SMŞH veren işletmecilerin iş modellerinde, şebeke mimarisi ve getireceği yeni imkânlar ile birlikte ciddi değişiklikler yaşanacaktır. 5G, daha güvenli ulaşım, daha iyi iletişim, uzaktan sağlık hizmetleri, hassas tarım, dijitalleştirilmiş lojistik ve daha fazlasını gerçeğe dönüştürerek her endüstriyi etkileyecek ve gecikmeyi önemli ölçüde azaltacaktır. Bu da internette hemen hemen her şeyi yaparken daha hızlı ve daha iyi yanıt süresi anlamına gelmektedir.

2002 yılından günümüze kadar faaliyetlerini bir Sivil Toplum Kuruluşu (STK) olarak sürdürmekte olan  ve sektörde etkin olarak faaliyet gösteren Serbest Telekomünikasyon İşletmecileri Derneği’nin (TELKODER) yaptığı açıklamada ;  SMŞH veren bir işletmeci olan 1 & 1 Drillisch, Almanya’daki 5G ihalesinde, 2 GHz bandında 20 MHz ve 3,6 GHz bandında 50 MHz bant genişliğine sahip olduğu ve ilk kez SMŞH veren bir işletmecinin kendi altyapısını kurabileceği belirtiliyor[4]. Ayrıca, Hong Kong İletişim Kurumu’nun (CA), 5G hizmetleri için 26 GHz ve 28 GHz bantlarında yeni bir Yerel Kablosuz Genişbant Hizmeti (LWBS) lisansı verdiği ve 5G kapsamında 24,25 GHz ve 28,35 GHz arasında 400 MHz’e kadar frekans tahsisi yaptığını ifade ediliyor. Buradaki hedefin, belirtilen spektrumlar için; üniversite kampüsleri, sanayi siteleri, havaalanı ve teknoloji parkları gibi farklı yerlerde kullanılmak üzere coğrafi olarak paylaşılabilmesi olduğunun altı çiziliyor[5].

5G’nin Ekonomimize Katkısının Artması SMŞH Veren İşletmecilerin Pazara Girmesine Bağlı

5G’nin diğer nesillerden tek farkının sadece daha yüksek hızlar olmadığını belirten  TELKODER Yönetim Kurulu Başkanı Halil Nadir Teberci, 5G’nin en önemli avantajlarından bir tanesinin de, şebeke dilimleme (network slicing) teknolojisi olduğunu vurguluyor. Teberci: “Şebeke dilimleme, paylaşılan ortak bir fiziksel altyapının üzerinde birden çok sanal şebekenin oluşturulmasına izin verecektir. 5G sayesinde SMŞH veren işletmeciler, belirli sektörlerdeki müşterileri için şebeke dilimleme yöntemiyle “küçük şebekeler” işletebileceklerdir. Böylelikle SMŞH veren işletmeciler, kullanım durumları ve müşteri ihtiyaçlarına daha uygun bir hizmet kalitesi sunma yeteneğine sahip olacaktır.“ diyor.

Teberci sözlerine şöyle devam ediyor: “Dünyada, SMŞH gelirlerinin telekomünikasyon hizmetleri gelirleri[6] [7] içindeki yeri yaklaşık ~%4-5 seviyelerindeyken Türkiye’de bu oran %0’dır. Bu kabul edilemez bir durumdur. Ülkemiz SMŞH pazarının, en kısa sürede dünya oranında gelir elde edecek şekille gelmesi için uygun ortam sağlanmalıdır. Türkiye’nin, 5G’nin getireceği fırsatlardan tam olarak faydalanabilmesi ancak SMŞH veren işletmecilerle mümkün olacaktır.”

Farkında olunamayan durum şudur; SMŞH pazarının oluşması ve sonra da büyümesi, mobil şebeke işletmecilerinin gelirlerini de arttıracaktır[8]. Diğer ülkelerde mobil şebeke işletmecileri, 5G’de SMŞH verecek işletmecilerin avantajlarını anlatan, pazarı büyütecek ve gelirleri arttıracak modeller üzerine çalışmalar yaparken, ülkemizde var olan gelirler azalacakmış gibi bir tutum takınılmasını anlamak cidden güçtür[9].

Yapılması gerekenin sadece, dünya örneklerinde de olduğu gibi ülkemizde de, 5G lisans ihalesinin SMŞH pazarı için fırsata dönüştürülmesi ve bunun geciktirilmemesi olduğunu vurgulayan TELKODER, önerileri ise şöyle sıralıyor;

• Toptan ücretler üzerinden çifte “Hazine Payı” ödenmesi sorununun çözümü bir yasa değişikliği ile sağlanmalıdır.
• 5G lisans ihalesi süreci, SMŞH veren işletmeciler için de pazardaki rekabetin tesisine katkı sağlayacak bir fırsata dönüştürülmelidir.
• SMŞH İşletmecilerine kapasite ayrılması 5G lisansının bir ön koşulu olmalıdır.
• SMŞH işletmecilerini ağırlama konusundaki gönüllülük,  5G lisans sahibi olabilmeyi kolaylaştırmalıdır.
• Özellikle belirli sayıda “Tam SMŞH” modeline karşılık SMŞH veren işletmeciyi ağırlama yükümlülüğü getirilmelidir.
• SMŞH veren işletmecilerin, dünya örneklerinde olduğu gibi, frekans sahibi olmalarına da imkân verilmelidir.
• “Teknoloji bağımsız” bir yaklaşım izlenmeli ve mobil şebeke işletmecilerinin sunmakta olduğu tüm hizmetler SMŞH veren işletmecilere de açılmalıdır.
• SMŞH kapsamında, her üç mobil şebeke işletmecisi EPG (etkin piyasa gücü) ilan edilmeli, erişim ve arabağlantı sağlama yükümlülüğü ile Referans Erişim ve Arabağlantı Teklifi Hazırlama ve Yayımlama yükümlülüğü getirilmelidir.
• SMŞH’nin genel çerçevesi Referans Arabağlantı/Erişim Sözleşmeleri ile çizilmeli, veri/ses ücretlerinin standart bir hal alması sağlanmalıdır.
• Bu referans erişim teklifleri, muğlak süreç ve keyfî ücretlerin belirlendiği teklifler olmamalı, SMŞH verecek işletmecilerinin hizmet sunumuna yönelik kolaylıklar içermelidir.
• Teminat tutarları mobil şebeke işletmecilerine bırakılabilir. Ancak mobil şebeke işletmecilerinin, yüksek teminat isteyerek, gerçekten bu işi yapmak isteyen SMŞH işletmecilerinin önünün kapatılmaması gerekmektedir.
• Toptan hizmetin bedelinin belirlenmesine yönelik genel yaklaşım,  “Tam SMŞH” modelinde “maliyet artı (Cost Plus)”, diğer SMŞH modellerinde ise “perakende eksi (Retail Minus)” yönteminin benimsenmesi yönünde olmalıdır.
• Mobil şebeke işletmecinin de referans tarifelerin altında perakende fiyatlandırma yapmaması sağlanmalıdır.
• Mobil Arama Kartı için kullanılabilen erişim numarası (812 ön kodlu) üzerindeki sınırlama kaldırılarak coğrafi, nomadik veya mobil numaraların kullanılması sağlanmalıdır.
• Sabit Telefon Hizmeti (STH) sunan işletmecilere sabit şebekelere ilaveten mobil internet bağlantısı kullanılarak mobil şebekelerden de çağrı başlatılmasına imkân verilmelidir.
• İSS’lar (İnternet servis sağlayıcılar) mobil altyapılı IoT (nesnelerin interneti) vb. hizmetleri veremedikleri için birçok ihaleye dâhil olamıyorlar. Bu nedenle, İSS’lara SMŞH yetkilendirmesi almada öncelik ve kolaylık tanınmalıdır.

Konunun 5G yetkilendirmesi öncesinde dikkate alınarak sektördeki şimdiye kadar bu alanda yapılamayan düzenlemelerin yapılmasının, yani işletmecilerin önünün açılmasının  ülke ekonomisine sağlayacağı ilave katkılarda düşünüldüğünde ne kadar önemli olduğunun altını çizmekte fayda görüyorum.

[1] https://telecom26.ch/telecom26-resources/blog/rise-of-the-super-mvno

[2] http://www.globenewswire.com/news-release/2021/03/16/2193359/0/en/Mobile-Virtual-Network-Operators-MVNO-Market-to-Register-7-9-CAGR-till-2028-Emergence-of-5G-Technology-to-Stoke-Market-Growth-Fortune-Business-Insights.html

[3] https://yetkilendirme.btk.gov.tr/Yetkilendirme/

[4] https://www.capacitymedia.com/articles/3823716/german-telcos-reeling-at-65bn-bill-for-5g-spectrum

[5] https://www.commsupdate.com/articles/2019/07/08/hong-kong-to-offer-localised-5g-permits/

[6] https://www.statista.com/statistics/671623/global-mvno-market-size/

[7] TELKODER Raporu – Türkiye’de Uydu Haberleşme Hizmetleri – Küresel Uydu Hizmetleri Pazarında Nasıl Yer Alabiliriz?

[8] https://www.mdpi.com/2079-9292/9/6/933 – Game Theoretical Analysis of a Multi-MNO MVNO Business Model in 5G Networks

[9] Kushal Shah – 5G Opportunities for MVNOs – BT